Ikonen in hun tijd geplaatst: jaartallenlijst uit enkele ‘ikonenboeken’.
Deze lijst bestaat uit vier velden: 1e veld is de tijd, 2e veld is de uitleg, 3e veld is de streek waar het zich afspeelt en het 4e veld is het boek en de pagina waar deze tijdsaanduiding is vermeld. Helemaal onderaan is de literatuurlijst.
| 0100 – 0200 Alle jaartallen zijn natuurlijk ná Christus | Eerste grote bloeitijd van christelijke kunst in de catacomben onder Rome waar kunstenaars pastorale en elegische taferelen begonnen te schilderen. | Italië | 01-14 |
| 0100 – voor Chr. – 400 na Chr. | In de christelijke ikoon is duidelijk de erfenis van de laat-klassieke schilderkunst terug te zien, en met name de Romeinse portretkunst die altijd was geïnspireerd op Hellenistische voorbeelden. Bijzondere aandacht verdienen de mummieportretten uit het Ptolemeïsche Egypte, bekend als de portretten van Fayyum waaraan levenskrachten werden toegeschreven, als zou de overledene voortleven onder zijn familieleden | Egypt | 03-18 |
| 0257 | In Syrië / in Doura Europos is een synagoge en een kerk opgegraven die beeltenissen / schilderingen bevatten: in de synagoge episodes uit Hebreeuwse heilige geschriften en in de kerk een afbeelding van Adam en Eva | Syr | 01-14 |
| 0300 – 500 tussen | In deze periode kristalliseerde zich de Byzantijnse kunst uit verschillende stromingen. | Byzan | 02-10 |
| 0300 – rond | St. Basilius verkondigt het idee van ‘het prototype’ – ikonenschilders moeten zich strak aan een vaste afbeelding van een heilige houden. De nieuw te schilderen ikoon moet zoveel mogelijk op de eerste afbeelding van de heilige lijken. | Mace-donisch | 01-36 |
| 0300 vanaf | Keizer Constantijn voert het christendom als staatsgodsdienst in. De Romeinse god Mithras heeft een nimbus rond zijn hoofd. Volgens sommige geleerden krijgt Christus (en andere heiligen) naar analogie van deze Romeinse god Mithras deze nimbus als teken van heiligheid | Rome | 01-18 |
| 0300 vanaf | De verering van relikwieën (vooral stukjes hout van het H. Kruis) maakte de weg vrij voor de verering van ikonen | Rome | 01-18 |
| 0324 – 330 | Keizer Constantijn verplaatst de hoofdstad van het Romeinse Rijk naar de kleine stad Byzantium, die hij Constantinopel noemt. De oostelijke provincie van het Romeinse Rijk werd daarmee de Byzantijnse staat. | Byzan | 03-34 |
| 0330 | Keizer Constantijn verplaatst zijn residentie van Rome naar Byzantium | Byzan | 02-10 |
| 0330 05 11 | Keizer Constantijn de Grote vestigt de nieuwe hoofdstad van het Romeinse Rijk bij het haventje van Byzantium aan de oevers van de Bosporus | Byzan | 01-26 |
| 0350 rond | Historisch gezien zijn de ikonen in het midden van de vierde eeuw ontstaan. De wens begon te leven om een devotiebeeld te bezitten ter bescherming tegen onheil. Men begon ook op grote schaal pelgrimsreizen naar Palestina te maken. | Algem | 02-08 |
| 0395 | Het Romeinse rijk splitste zich op in twee delen die elk een onafhankelijke staat werden. De oostelijke gebieden hadden vanaf de Hellenistische periode een eigen karakter behouden | Rome | 03-34 |
| 0400 | Waarschijnlijk waren er nu al ikonen in de centrale Balkanlanden. Er bestaan er op dit moment geen meer van, maar wel zien we in een oud graf in Sofia aartsengelen in de ikonenstijl | Balkan | 01-58 |
| 0400 | Augustinus, Epiphanos van Salamis en anderen brachten verslag uit van de ikonenkultus | Algem | 01-18 |
| 0430 rond | Constantinopel telde al een half miljoen inwoners. De Byzantijnse maatschappij was gegrondvest op de Griekse cultuur, de Romeinse staatsidee en het christelijk geloof. | Byzan | 02-10 |
| 0500 | Rond dit jaar wordt de ikoon een cultuurobject in het centrale gedeelte van de Balkan. Er zijn er geen meer bewaard, maar grafkamers van rond 500 geven een indicatie hoe ze er uitgezien moeten hebben | Serv | 02-19 02-20 |
| 0500 – 600 | Uit deze periode dateren de twee oudste ikonen die we kennen: een Petrus-ikoon en een ikoon met Christus en Menas. Men neemt aan dat de Petrus-ikoon (bewaard in het Catharina-klooster) in Constantinopel gemaakt is | Byzan | 02-12 |
| 0500 – begin | Hypatius van Ephesus beschrijft voor het eerst dat er voor een ikoon geknield wordt | Algem | 01-18 |
| 0500 – eind | Aan ikonen worden wonderbaarlijke eigenschappen toegedicht | Algem | 01-18 |
| 0500 – 600 | Twee van de bewaarde ikonen uit deze jaren uit het Catharinaklooster Sinaï zijn dusdanig van hoge kwaliteit dat men vermoedt dat ze in Constantinopel gemaakt zijn en beschouwd kunnen worden als komend uit het eerste gouden tijdperk van de Byzantijnse kunst. | Byzan | 01-26 Zie ook 01-29 |
| 0500 – na | In de zesde eeuw tijdens Justinianus ontstaat een specifieke Byzantijnse traditie die verbonden is met de klassieke traditie die verbonden is aan de klassieke oudheid. De Byzantijnse cultuur wordt bepaald door de ontwikkeling van de vroeg christelijke traditie en een zorgvuldig bewaken van de Hellenistische principes die worden aangepast aan de christelijke opvattingen. Het belangrijkste doel van de kunst wordt het verbeelden van de intieme betekenis van de dingen die aan de buitenkant niet te zien is. | Byzan | 03-34 |
| 0530 – rond | Byzantium wordt voortaan Constantinopel genoemd | Byzan | 01-26 |
| 0544 | Slag bij Edessa (onderin Turkije) , het Mandylion van koning Abgar van Edessa werd door de Oost Romeinse legers meegevoerd en had hen de overwinning gegeven. | Byzan | 01-20 |
| 0580 | Stichting van het Catharinaklooster in de Sinaï woestijn – hun ikonencollectie uit de vroeg-Byzantijnse tijd is wereldberoemd | Egyp | 01-15 |
| 0600 – 900 | Tussen deze jaren ontstonden er behalve Rusland, onafhankelijke Slavische naties in Polen, Kroatië, Moravië en Bulgarije. Slechts Rusland en Polen hebben hun onafhankelijkheid van Byzantium onafgebroken kunnen bewaren | Serv en Byzan | 02-19 |
| 0622 | Keizer Heraclius paradeerde met het Mandylion van koning Abgar voor zijn troepen | Byzan | 01-20 |
| 0626 | De Perzen en de Avaren willen Constantinopel bezetten. De patriarch beval dat er een ikoon van Maria met het Kind op de stadsmuur geschilderd moest worden – en het werkte. De vijanden werden afgeweerd. | Byzan | 01-20 |
| 0627 | Keizer Heraclius – met bij zich de ‘afbeelding van Edessa’ – verslaat de Perzen bij Ninive | Byzan | 01-20 |
| 0646 | Alexandrië, beroemde universiteitsstad, Grieks van origine capituleert voor de Arabieren. Aan deze stad heeft de Byzantijnse kunst haar schilderachtige, gracieuze en speelse karakter te danken | Byzan | 02-11 |
| 0681 | Het eerste Bulgaarse koninkrijk komt tot stand, maar het was grotendeels niet christelijk. | Bulg | 01-58 |
| 0681 | De ontwikkelingsgeschiedenis van de christelijke kunst wordt abrupt afgebroken. Heidense Bulgaren namen de macht in handen en voerden tot 685 een in feite anti-christelijk bewind. | Bulg | 02-20 |
| 0685 | Het christendom wordt in Bulgarije officieel erkend en nam rechtstreeks de godsdienst, kerkelijk apparaat, theologische literatuur van Constantinopel over. In de Bulgaarse kerken zullen dus ongewijfeld ikonen zijn opgenomen. | Bulg | 02-20 |
| 0700 – vanaf | Ikonen worden vanaf nu vooral met ei-tempera geschilderd. De oudste ikonen worden met de encaustiek-techniek gemaakt – kleurstoffen worden met hete was gemengd | Algem | 01-08 |
| 0700 – tot 0726 | Ikonodulen (beeldenvereerders) waren in de meerderheid. Aanhangers van het oudere joods christelijke geloof ergeren zich hier meer en meer aan en zien het als afgodendienst; zij werden iconoclasten / beeldenstormers genoemd | Byzan | 01-20 |
| 0726 | Keizer Leo III beveelt dat alle ikonen uit de kerken verwijderd moesten worden – naar aanleiding van deze ban trok de Roomse kerk onder paus Gregorius zich terug uit het keizerrijk. | Byzan | 01-20 |
| 0726 | Keizer Leo III laat een van zijn beambten (Julianus) een zeer vereerde relief-ikoon met de voorstelling van Christus met een bijl stukslaan. Julianus moest dit met zijn dood bekopen. Dit was het begin van het iconoclasme. Andere uitingen van de kunst zoals Hellenistische taferelen als bloem- en diermotieven komen wél als versiering de kerk binnen. | Byzan | 02-14 |
| 0730 – rond | Johannes Damascenus schreef in het Saba-klooster bij Jeruzalem zijn ‘Verhandelingen over sacrale afbeeldingen’ waarin hij het gebruik van ikonen verdedigde. Doel van dit werk was vooral om de plaatselijke ikonenproductie in Jeruzalem te stimuleren. Palestina stond in deze jaren onder islamitisch gezag. Veel oude ikonen die in het Catharinaklooster zijn gevonden, zijn waarschijnlijk in Jeruzalem gemaakt. | Byzan | 01-32 |
| 0754 | Constantijn V versterkt de kruistocht tegen de ikonenvereerders en vaardigt een verbod uit op de fabricage, het bezit en de verering van ikonen. Grote kloosters worden gesloten en monniken vervolgd. De vernietiging was zo totaal dat we heel weinig weten over de ikonen voor dit jaartal. Alleen in het Catharinaklooster Sinaï werd er een aantal ikonen verborgen. | Byzan | 01-20 |
| 0786 | De weduwe van Leo IV, keizerin Irene, wil de ikonenverering weer invoeren, maar het concilie in de Tempel van de Apostelen in Constantinopel wordt door militaire troepen onderbroken. | Byzan | 01-22 |
| 0787 | Het zevende oecumenisch concilie van Nicea (ligt in Klein Azië) had details voor de afbeelding van heiligen (afkomstig uit biografieën van betreffende heiligen) vastgelegd in het boek Herminia dat alle Byzantijnse ikonenschilders raadpleegden. De beeltenissen van de heiligen mochten nauwelijks van elkaar afwijken – de (vaak analfabetische) mensen moesten meteen kunnen zien welke heilige afgebeeld werd. | Mace-donisch | 01-38 |
| 0787 | Het oecumenisch concilie in Nicea werden ikonen in ere hersteld | Byzan | 01-23 |
| 0787 | Tijdens het tweede concilie van Nicea is definitief de aard en de waarde van de ikoon omschreven met de vaststelling dat aan de basis van de ikoon de menswording van Gods Zoon staat, dus de goddelijke natuur van Christus | Algem | 03 -8 |
| 0815 | Leo V ontnam de kerken weer hun sacramentele ornamenten en werden er ikonen en fresco’s vernietigd | Byzan | 01-23 |
| 0842 | Keizer Theophilus komt te overlijden en zijn vrouw Theodora werd regentes. Zij had ikonen in haar vertrekken verborgen en vereerde ze. | Byzan | 01-23 |
| 0843 | Na het edict van keizerin Theodora breekt er een tweede gouden tijdperk aan van de Byzantijnse kunst, beter bekend als de Macedonische renaissance. | Mace-donisch | 01-36 |
| 0843 | De ikonenverering wordt na een eeuw weer in ere hersteld en heeft door de iconoclasme nieuwe vitaliteit opgedaan. Een tweede ‘gouden’ periode van de Byzantijnse kunst – de Middelbyzantijnse stijl – breekt aan. | Byzan | 02-15 |
| 0843 | Einde aan het iconoclasme door een conciliair document | Algem | 03 -10 |
| 0843 03 11 | Keizerin Theodora vaardigt een edict uit dat de aanbidding van ikonen weer toestond. Deze datum geldt nog steeds als een feestdag in de Orthodoxe kerk | Byzan | 01-23 |
| 0860 | Cyrillus en Methodius publiceerden een vertaling van het Nieuwe Testament in het ‘Kerkslavisch’ / het Slavisch schrift. Voor een snelle bekering van Rusland waren deze twee bijzonder belangrijk. Het onderwijs en de eredienst konden nu immers in de eigen landstaal gehouden worden. | Rusl | 02-25 |
| 0865 | In Bulgarije wordt het christendom staatsgodsdienst. Pelgrims die Jeruzalem bezochten, namen ikonen mee naar huis. De strijd van de iconoclasten had in Bulgarije weinig invloed. Veel ikonen in Preslav, de oude Bulgaarse hoofdstad, kwamen uit Constantinopel. | Bulg | 01-58 |
| 0867 – 1081 | Regeringsperiode van de Macedonische keizers | Byzan | 02-15 |
| 0900 | Het gouden altaar wordt gemaakt voor de St. Marco in Venetië. | Italië | 01-49 |
| 0900 – 1000 | Begin van de scheiding in de Byzantijnse kerken tussen de gelovigen en het priesterkoor door de ikonostase – eerst een lage muur of een borstwering met een hek waaraan gericht naar de gelovigen ikonen werden gehangen | Byzan | 03 -12 |
| 0900 – eind | De kerstening van Rusland vond plaats onder Prins Vladimir van Kiev, die eerst leefde van bacchanalen, veel vrouwen had en duizenden mensenoffers bracht. Hij werd innerlijk diep getroffen door de Orthodoxe liturgie. | Rusl | 01-74 |
| 0900 – rond | In Byzantium verschijnen de eerste metaalversieringen, die daarna veelvuldig werden toegepast in Georgië en in het Slavische gebied dat onder invloed stond van Byzantium | Byzan | 03-27 |
| 0944 | Het Mandylion van Edessa werd naar Constantinopel gebracht | Byzan | 01-20 |
| 0950 – rond | In Macedonië verandert het ikonenschilderen: men kijkt niet meer zo precies naar de antieke modellen, maar er komt ruimte voor een meer ‘spirituele’ benadering. Het accent verplaatst zich naar het innerlijk. De voeten van de heiligen raken de grond niet meer, maar transfigureren. | Maced | 03-40 03-41 |
| 0957 | Grootvorstin Olga (de grootmoeder van Wladimir) ging officieel over tot de orthodoxe kerk bij gelegenheid van haar staatsbezoek aan Constantinopel. De keizer van Byzantium en de patriarch van Constantinopel waren daarbij. Om niet afhankelijk van Byzantium te worden, vroeg Grootvorstin Olga aan de Duitse keizer – in 959 – aan de Duitse keizer Otto I een verzoek om naar haar een Rooms katholieke bisschop te sturen. De keizer hechtte waarschijnlijk er niet veel waarde aan, want pas twee jaar later stuurde hij een monnik Adalbert naar Kiev. Dat was te laat, want Olga was op de troon opgevolgd door haar zoon die een militant heiden bleek te zijn. Adalbert moest halsoverkop Kiev weer uit en hiermee eindigde de poging om het Russische volk onder de Latijnse kerk van Rome te brengen. | Byzan Rusl | 02-25 02-26 |
| 0966 | De Polen bekeren zich tot het christendom, maar onder invloed van de Duitse ridders namen zij het Rooms katholieke geloof aan en gingen daarmee niet tot ikonenverering over. | Polen | 02-24 |
| 0972 | Keizer Jon Tsimiskes bracht een ikoon van Maria als oorlogstrofee terug naar Constantinopel nadat hij de Bulgaarse hoofdstad had geplunderd. | Bulg | 01-58 |
| 0978 | Vladimir maakt zich meester van de troon in Kiev. | Rusl | 02-26 |
| 0988 | Prins Vladimir van Kiev bekeert zich tot het Orthodoxe geloof | Rusl | 01-74 |
| 0988 | Vladimir, grootvorst van Kiev, neemt het christelijk geloof aan en dwong de bevolking om de doop te ondergaan, want – zo noteert een kroniekschrijver – ‘zijn vroomheid ging met macht gepaard’. | Rusl | 02-25 |
| 0988 | Vladimir sluit zich aan bij de Grieks-orthodoxe kerk nadat hij een onderzoek had laten doen naar de ‘beste’ godsdienst. Aldus voltrok zich, volgens het volksgeloof, Ruslands aansluiting bij de Grieks-orthodoxe kerk | Rusl | 02-26 |
| 0989 | Alle onderdanen van Prins Vladimir moesten zich in het water van de Dnjepr laten dopen tot orthodox gelovige | Rusl | 01-74 |
| 1000 – 1100 | Sommige ikoonschilders putten hun inspiratie uit de mozaïekkunst | Italië | 01-49 |
| 1000 – 1100 | Alleen uit mozaïeken en fresco’s uit deze jaren kan men zich nog een beeld vormen van hoe de ikonen in Rusland in die tijd er uit hebben gezien | Rusl | 02-29 |
| 1000 – rond | Rusland bekeert zich tot het christendom | Rusl | 03 -7 |
| 1000 – rond | De ikonen worden steeds verfijnder. Er kwamen gouden aureolen bij. Voor het eerst verschijnt de gekruisigde Christus vrijwel naakt met alleen een doorzichtige lendendoek om. Daarvoor was hij altijd gekleed’. Het ‘vita-ikoon’ werd populair omdat met in de lijst miniaturen ging schilderen met episoden uit het leven van de afgebeelde. | Mace-donisch | 01-38 |
| 1015 | Bij de dood van Vladimir was het gehele land van het grootvorstendom Kiev christelijk, de heidense tempels en afgoden waren vernietigd. Overal waren kerken gebouwd versierd met fresco’s en mozaïeken naar Byzantijns voorbeeld. De Byzantijnse kunst deed zijn intrede in Rusland. | Rusl | 02-26 02-27 |
| 1018 | Toen de Byzantijnen Bulgarije binnen vielen, kwam er een einde aan het eerste gouden tijdperk van de Bulgaarse kunst. | Bulg | 01-60 |
| 1018 | Bulgarije wordt ingelijfd bij het Byzantijnse rijk, nadat keizer Basilius II in 1014 koning Samuel een verpletterende nederlaag had toegebracht. De 15.000 Bulgaren die gevangen werden genomen werden allemaal de ogen uitgestoken. | Bulg | 02-20 |
| 1022 | De dood van Simeon de nieuwe theoloog, een belangrijk prediker en mysticus die de ikonenkunst een ‘geestelijk zoeken in monumentale werken als mozaïeken en fresco’s’ geeft | Byzan | 03-41 |
| 1036 | In Kiev wordt de Hagia Sophia gebouwd | Rusl | 01-74 |
| 1051 | St. Antonius, spiritueel leider van het Russische klooster op Athos, bouwt het eerste klooster op Russische bodem: het Holenklooster | Rusl | 01-74 |
| 1054 | Schisma tussen de Latijnse en de oosterse christenen. | Byza | 02-16 |
| 1054 | Definitieve schisma tussen de kerken van Rome en Constantinopel | Algem | 03 -7 |
| 1058 | Al 100 heremieten hadden zich verbonden aan het Holenklooster in Kiew – aan de grot van de H. Antonius. | Rusl | 02-30 |
| 1059 – 1204 | De Comnenische periode is genoemd naar een belangrijke, in die tijd levende dynastie. Het langgerekte en ascetische monumentalisme wordt vervangen door een nieuw beeldidioom: verfijnder en klassieker. Men maakt zeer verfijnde mozaïeken. In deze periode ontstaan ook de zg. maandikonen, de ‘menologio’. | Byzan | 03-42 |
| 1059 – 1204 | Naast het ontstaan van ‘maandikonen’ zie je in deze periode ook dat een schildering van bijv. de Moeder Gods geplaatst wordt in het geheel van een ode aan de liturgie en de theologie: het thema van de verheerlijking van de Maagd vloeit hier over in een hymne aan de kerk. | Byzan | 03-45 |
| 1081 – 1204 | Regeringsperiode van de Comnenische keizers | Byzan | 02-15 |
| 1083 | Men begint met de bouw van de hoofdkerk van het holenklooster in Kiew, die toegewijd werd aan de Hemelvaart van Maria . De decoratie werd opgedragen aan Byzantijnse kunstenaars, afkomstig uit Constantinopel. Russische kunstenaars kregen op die manier les van de Byzantijnen. | Rusl | 02-20 02-30 |
| 1100 | In Griekenland waren ikonen nog vrij zeldzaam. Men heeft er enkele in verwaarloosde hoekjes in kloosters op Athos gevonden. Een ervan is een smalle 12e -eeuwse ikoon van de heilige Panteleimon ontdekt in het Lavraklooster. De afgebeelde figuur heeft amandelvormige ogen | Mace-donisch | 01-46 |
| 1100 | In Servië worden ikonen in opdracht van de Bogomielen, een ketterse sekte, vernield. De ikonische afbeeldingen in fresco’s op kerkmuren bleven wel bewaard. | Serv | 01-67 |
| 1100 | Een van de meest beroemde ikonen uit Byzantium is de ‘Moeder Gods van Vladimir – de Wladimirskaja. Gemaakt in de 12e eeuw. Door grootvorst Andrej Bogoljoebskij uit Wytsjegorod bij Kiev werd hij meegenomen naar Soezdal, waarnaar hij zijn residentie had verplaatst. In 1161 werd de ikoon Wladimirskaja in de Oespenskijkathedraal van Wladimir geplaatst en met kostbare edelstenen werd versierd. | Byzan | 02-16 |
| 1100 – eind | Men gaat er van uit dat de mooiste ikonen uit Constantinopel komen. De Byzantijnse technieken vonden echter op grote schaal navolging in Italië en van daaruit over de Balkan. | Mace-donisch | 01-46 |
| 1100 – einde | De oudst bekende ikoon uit een Servisch klooster is een Madonna met kind in Bulgaarse stijl. Het is een mozaïek-ikoon van grote stenen. | Serv | 01-67 |
| 1100 – in de | De Byzantijnse kunst verspreidde zich over een gebied dat groter was dan het keizerrijk. | Byzan | 02-15 |
| 1100 – rond | Een nieuw type ikoon verschijnt. Het beeldt de 12 grote feesten van de christelijke kalender uit | Mace-donisch | 01-42 |
| 1100 vanaf | Pskov was een centrum van frescoschilderkunst | Rusl | 01-80 |
| 1100 vanaf | De politieke omstandigheden voor het grootvorstendom Kiev werden ongunstig. Oorlogen decimeerden de bevolking en velen trokken weg in de richting van het noorden. Kiev – de moeder van alle Russische steden – verloor aan betekenis. | Rusl | 02-31 |
| 1100 vanaf | Lokale scholen ontwikkelen een eigen stijl t.a.v. de Byzantijnse stijl die zich onderscheidde door de heldere en stralende tinten | Rusl | 01-80 |
| 1108 | Kunstenaars uit Constantinopel naar Kiev gestuurd om samen met Russische handwerklieden het klooster van de H. Michaël te decoreren | Byzan | 02-15 |
| 1143 – 1154 | In deze tijd werkten Griekse kunstenaars uit Constantinopel op Sicilië speciaal aan de mozaïeken in de apsis van Cefalù (rond 1148), aan de Capella Palatina te Palermo (1143 – 1154) en aan de mozaïeken van het Martorana (1143 – 1148). | Byzan | 02-15 |
| 1150 na | Het zwaartepunt van het Russische rijk kwam in het noordoosten te liggen, in Wladimir – Soezdal. Daar kwam het nieuwe centrum van Rusland te liggen en waarheen ook de grootvorst zijn residentie verlegde. | Rusl | 02-32 |
| 1156 | Griekse en plaatselijke kunstenaars decoreren het Mirozjski-klooster met muurschilderingen | Rusl | 01-80 |
| 1157 | Prins Andrej Bogoljoebski verplaatste de Russische hoofdstad naar Vladimir, 185 km ten oosten van Moskou. Kiev verloor zijn superieure positie. Vladimir en de aangrenzende stad Soezdal groeiden uit tot een centrum van religieuze kunst. In deze school was de Griekse invloed groot. Het Byzantijnse gebruik van impressionistische technieken en vormgeving bleef gehandhaafd, maar de emotionele aard van de Russische kunst werd zichtbaar in het bewuste en groeiende gebruik van expressieve kleuren. | Rusl | 01-80 |
| 1164 | In Nerezi worden fresco’s geschilderd (ze beeldden de klaagliederen rond de ontslapen Christus uit) die door hun emotionaliteit invloed hebben op de ikoonschilderkunst. | Mace-donisch | 01-42 |
| 1164 | De fresco’s in de kloosterkerk van Nerezi bij Skopje worden door kunstenaars uit Constantinopel geschilderd. | Byzan | 02-15 |
| 1185 | De Bulgaren kwamen in opstand tegen hun bezetters, de Byzantijnen. Deze vonden een ikoon van St. Demetrius die uit Saloniki was meegenomen naar een fort in de buurt van Trnovo. Na de opstand kwam er een opleving in de ikonenkunst. Geen van die ikonen is bewaard gebleven, maar in fresco’s is een ontwikkeling te zien. | Bulg | 01-60 |
| 1185 | Het Bulgaarse volk komt in opstand tegen het Byzantijnse rijk en stichtte weer een eigen staat Trnovo. | Bulg | 02-21 |
| 1192 – vanaf | Bezetting van Cyprus door Franse kruisvaarders | Mace-donisch | 01-49 |
| 1200 | Bulgaarse ikonen verspreiden zich over de rest van de Balkan en sommige vonden hun weg naar Rusland. | Bulg | 01-60 |
| 1200 | Bij het uitgraven van een kerk vond men twee reliëf-ikonen (mozaïekmuurschilderingen) van Petrus en Paulus | Bulg | 01-67 |
| 1200 – begin | Servië werd een koninkrijk en St. Sava stichtte een onafhankelijke Servische kerk en verdreef de Griekse bisschoppen en hij herstelde de ikonencultus. Ook stichtte hij een klooster op Athos en bracht ikonenschilders mee uit Constantinopel | Serv | 01-67 |
| 1200 – eind | De steentjes in de mozaïek-ikonen krijgen het formaat van zandkorrels. Ikoonschilders proberen meer en meer de emotie en de passie van het afgebeelde te tonen. De gewoonte om de architraven van ikonostases te beschilderen verbreidde zich over heel Griekenland. | Mace-donisch | 01-49 |
| 1200 begin | Servië werd een onafhankelijk koninkrijk en kreeg een eigen kerkelijke hiërarchie. De heilige Sava, stichter van de autonome Servische kerk, verdreef de Griekse bisschoppen uit het Servische gebied. Desondanks bleef hij trouw aan het orthodoxe geloof | Serv | 02-22 |
| 1200 eind | Onder invloed van het toenemende Tartaarse gevaar vertraagde de artistieke ontwikkeling in Novgorod, maar vanaf 1300 begon het gewoon te worden een ikonostase in de kerk te hebben en kwam een grote ikonenproductie op gang | Rusl | 01-84 |
| 1200 rond | In Pskov – nooit door de Tartaren bezet – kwam uit de monumentale muurschilderingen een stijl van ikonenschilderen voort die gekenmerkt wordt met het gebruik van intense kleuren en krachtige, ritmische composities. Al spoedig werden de muurschilderingen vervangen door ikonen. | Rusl | 01-80 |
| 1203 | Franse kruisvaarders bezetten Constantinopel | Byzan | 01-49 |
| 1204 | Constantinopel wordt door de Franse kruisvaarders geplunderd | Byzan | 01-49 |
| 1204 | Ruslands banden met Europa verzwakten toen de kruisvaarders Constantinopel plunderden | Rusl | 01-80 |
| 1204 | Het Mandylion van Edessa raakt in Constantinopel verloren tijdens een plundering van de kruisvaarders | Byzan | 01-20 |
| 1204 | De kruisvaarders der vierde kruistocht nemen Constantinopel in en er wordt een ‘Latijns’ keizerrijk gesticht dat tot 1261 blijft bestaan. Door het schisma zagen de Latijnen de oosterse christenen als heiden / ketters en als barbaren verwoestten ze alles wat ze om handen kregen, ze roofden en plunderden. Ook het Mandylion, het palladium van de stad, werd meegenomen en is nooit meer gezien. Paleizen en kerken werden allemaal totaal geplunderd. Graven van keizers werden onteerd en beroofd. Vooral de Venetianen deden goede zaken. De schanddaden van de Latijnen / de Franken hebben in het oosten een eeuwenlange haat veroorzaakt. Het artistieke leven in Constantinopel was praktisch lamgelegd. | Byzan | 02-16 02-17 |
| 1204 | Na de plundering van Constantinopel werd meer en meer het eigene van de nieuwe Byzantijnse kunst geformuleerd en werd het gebruikelijk / mode om Griekse mozaïekkunstenaars in het westen uit te nodigen om daar in kerken mozaïeken aan te brengen. Denk aan de kathedraal in Reims. | Byzan | 03-42 |
| 1230 rond | De invallen en verwoestende oorlogen van de Tartaren in Rusland hebben de oudste getuigenissen van de Russische beeldende kunst grotendeels vernietigd. Ook de Oktoberrevolutie en de inval van de Duitsers in de laatste wereldoorlog hebben vele oude werken van vóór 1230 vernietigd. | Rusl | 02-28 |
| 1237 | De Tartaren doen een inval in Rusland, waarmee een eind kwam aan de bloei van Vladimir-Soezdal. Alleen de steden Pskov en Novgorod ontsnapten aan de Tartaarse furie – hier konden de ikonenschilders ongestoord blijven werken | Rusl | 01-80 |
| 1249 | Een Mandylion – bekend als ‘La Sainte Face de Laon’ uit Bulgarije kwam via Rome in de Noord-Franse kathedraal in Laon terecht. | Bulg | 01-60 |
| 1250 rond | Tijdens de Tartaarse bezetting werd Novgorod – nooit door de Tartaren bezet – het culturele centrum van Rusland | Rusl | 01-80 |
| 1261 | Franse kruisvaarders moesten Constantinopel ontruimen | Byzan | 01-49 |
| 1261 | Constantinopel wordt door Michaël Paleologos heroverd. Met de dynastie van de Paleologen komt het sterk verkleinde rijk van Byzantium tot een nieuwe bloei | Byzan | 02-17 |
| 1262 | De kruisvaarders worden uit Constantinopel verdreven. Hierna bereikte de Byzantijnse kunst ook de Balkanstaten. | Serv | 01-68 |
| 1266 – 1267 | De ikoon van St. Joris uit Struga draagt op de achterkant de naam van de gever én van de schilder | Serv | 01-68 |
| 1281 | Koningin Beloslava deponeerde een voorraad ikonen uit de familiecollectie in de archieven van Dubrovnik | Serv | 01-68 |
| 1300 – begin | Heiligen mengen zich onder gewone mensen op de ikoon van de ongelovige Thomas uit het Meteoraklooster en dat was revolutionair. | Mace-donisch | 01-52 |
| 1300 – vanaf | De ikonostase zal zich in Rusland op een geheel eigen manier verder ontwikkelen | Rusl | 03-12 |
| 1300 vanaf | Het ontstaan van de ikonostase in de kerk bracht met zich mee dat de ikonen qua stijl en kleurengebruik op elkaar moesten worden afgestemd, ze moesten een coherent geheel vormen; terwijl toch elk ikoon een kunstwerk op zichzelf moest zijn | Rusl | 01-84 |
| 1340 – 1410 circa | De tijd dat Theophanes de Griek. Hij was in Constantinopel geboren en werkte van 1370 – 1380 in Novgorod om muurschilderingen te maken. daarnaast kreeg hij talrijke opdrachten om ikonen te schilderen. Hij vermengde de kennis van de late Byzantijnse monumentale schilderkunst met de stijl van de late Russische ikoonschilderkunst en sindsdien werd zijn werk een sjabloon voor ikonenschilders | Rusl | 01-84 |
| 1350 en daarna | Het afwijken van de oude en verstarde regels gaf een nieuwe dynamiek aan ikonen: de thema’s mochten onder andere lijden, verdriet en pijn zijn. | Mace-donisch | 01-52 |
| 1350 vanaf | De Byzantijnse invloed in Novgorod bleef bestaan. In de 2e helft van 14e eeuw arriveerde een aantal Griekse artiesten uit Constantinopel die nieuwe thema’s met zich mee brachten. Een van hen was Theophanes de Griek | Rusl | 01-84 |
| 1360 – 1410 | Andrej Roebljov leefde in deze jaren. In de afgelegen stad Moskou, afgesneden van Byzantijnse invloeden, ontstond een nieuwe schilderstijl. De belangrijkste exponent was de Russische monnik Andrej Roebljov die zijn kunstenaarsopleiding genoot in het Drievuldigheidsklooster te Zagorsk. | Rusl | 01-84 |
| 1361 – 1384 | Christus raakt (op een ikoon) het hoofd aan van een man die geen volgeling van Hem is – vrij revolutionair: die man is Thomas Preljubovic, vorst van Jannina. De strenge conventies en afspraken hoe ikonen geschilderd moesten worden werden hiermee doorbroken. | Mace-donisch | 01-52 |
| 1392 | Theophanes de Griek verhuisde naar Moskou toen Novgorod door Moskou werd geannexeerd. Daar schilderde hij in 1392 de ikoon van de Moeder Gods van de Don ter herdenking van de slag bij Kulikovo waar de (bezettende) Tartaren werden verslagen. Zijn grootste bijdrage was het gebruik van gewelfde vlakken | Rusl | 01-86 |
| 1395 | Helena was de vrouw van een Byzantijnse keizer en zij schonk een Bulgaarse dubbel-ikoon aan monniken van het Johannesklooster in Poganovo | Bulg | 01-60 |
| 1395 | Theophanes de Griek had de supervisie over de interieurdecoratie van de Maria-Geboortekerk in het Kremlin | Rusl | 01-86 |
| 1395 | De ikoon Wladimirskaja wordt overgebracht naar Moskou, naar het Kremlin, in een kerk gewijd aan de hemelvaart van Maria | Byzan | 02-16 |
| 1396 | Bulgarije valt in handen van de Turken en maakte tot 1878 deel uit van het Osmaanse Rijk. Kerken werden geplunderd en in brand gestoken – sommige werden moskee. De ikonen en andere heilige kunstvoorwerpen werden vernietigd om de voor heiligschennis door de Turken te behoeden. | Bulg | 01-63 |
| 1396 – 1878 | In deze jaren stond Bulgarije onder Turkse heerschappij. | Bulg | 02-21 |
| 1400 | De invloed van de Italiaanse kunst wordt zichtbaar op ikonen; op ikonen van Patmos zien we gebouwen geschilderd zoals Giotto dit in Italië deed. | Mace-donisch | 01-56 |
| 1400 – vanaf | Ikonen kunnen met olieverf geschilderd worden | Algem | 01-08 |
| 1400 – 1500 | Sommige ikonen komen oorspronkelijk van Kreta of van in het buitenland werkende Kretenzische kunstenaars. | Mace-donisch | 01-46 |
| 1405 | Theophanes de Griek begint te werken in de Annunciatiekathedraal in Moskou. Zijn assistent was Andrej Roebljov. | Rusl | 01-86 |
| 1422 | Andrej Roebljov schildert voor de Drievuldigheidskathedraal (die in 1422 gebouwd wordt) in het klooster Zagorsk zijn beroemdste ikoon de Oudtestamentische Triniteit. Deze diende tot ver in de 19e eeuw als voorbeeld voor ikoonschilders. | Rusl | 01-86 |
| 1430 | Andrej Roebljov overlijdt en wordt begraven in het Moskouse Andronikovklooster waar hij veel werk voor had gedaan. Onder zijn invloed was de Moskouse school tot bloei gekomen. | Rusl | 01-86 |
| 1448 – 1453 | Regering van de laatste keizer van het Byzantijnse rijk. Hij wordt bij de inname van Constantinopel gedood en wordt na de inname nog slechts herkend aan zijn purperen sandalen. | Byzan | 02-18 |
| 1450 – 1508 | Dionysius was de nieuwe leider van de Moskouse (ikonen)school. Hij bracht eerder intellect dan spiritualiteit in zijn kunst aan | Rusl | 01-86 |
| 1453 | Na de val van Constantinopel: er bestond al een ikonenproductie in Saloniki en op de berg Athos, op Cyprus ontstond een heel eigen stijl in de ikonenkunst. | Mace-donisch | 01-46 |
| 1453 | Reeds voor de val van Constantinopel waren er enkele grote ikonenschilders naar Kreta verhuisd | Mace-donisch | 01-56 |
| 1453 | Na de val van Constantinopel in 1453 werd Moskou het centrum van de Oosters-Orthodoxe kerk. Want de Tartaren werden door de groothertogen van Moskou verdreven en de steden van Centraal Rusland verenigden zich onder Moskou. | Rusl | 01-86 |
| 1453 | Constantinopel wordt door de Turken veroverd. De weg naar Europa lag open. 1n 1458 veroverden zij Athene, in 1463 Bosnië, in 1468 Albanië, in 1523 Rhodos, in 1571 Cyprus om tenslotte in 1683 voor de poorten van Wenen door de westerse wereld verslagen te worden | Byzan | 02-18 |
| 1453 | Met de inname door de Turken van Constantinopel verdwijnt daar de staat én de staatsgodsdienst / christendom | Byzan | 02-10 |
| 1453 05 29 | Inname door de Turken van Constantinopel betekende het definitieve einde van het Byzantijnse Rijk. De weg naar Europa lag nu voor de Turken open. | Byzan | 02-18 |
| 1458 | Constantinopel wordt door de Turken veroverd. De weg naar Europa lag open. 1n 1458 veroverden zij Athene, in 1463 Bosnië, in 1468 Albanië, in 1523 Rhodos, in 1571 Cyprus om tenslotte in 1683 voor de poorten van Wenen door de westerse wereld verslagen te worden | Grie | 02-18 |
| 1459 | De Turken overwinnen de Serviërs bij Smederevo maar de ikoonschilderkunst overleefde dit en bloeide volledig op | Serv | 01-70 |
| 1463 | Constantinopel wordt door de Turken veroverd. De weg naar Europa lag open. 1n 1458 veroverden zij Athene, in 1463 Bosnië, in 1468 Albanië, in 1523 Rhodos, in 1571 Cyprus om tenslotte in 1683 voor de poorten van Wenen door de westerse wereld verslagen te worden | Serv | 02-18 |
| 1468 | Constantinopel wordt door de Turken veroverd. | Serv | 02-18 |
| 1500 | De oudste ikonen in Roemenië dateren uit de 16e eeuw. Typerend voor Roemenië zijn de achter glas geschilderde ikonen. De ikonen vertonen vaak westerse invloeden | Roem | 02-23 |
| 1500 – 1600 | In deze jaren was Venetië een belangrijk centrum voor Kretenzische ikonenschilders. Een van zijn schilders was een leerling van El Greco: Michaël Damaskinos | Westen | 02-19 |
| 1500 – begin | De Servische staat stort in en de adel werd verjaagd. | Serv | 01-70 |
| 1500 – vanaf | Ikonenschilders lieten zich inspireren door de apocriefe boeken en de levens van obscure / wat vage lokale heiligen | Algem | 01-10 |
| 1500 rond | Nu de Russische kerk aan het hoofd stond van de orthodoxe wereld zocht ze naar wegen om haar autoriteit te laten gelden. Ze legde regels vast voor een nieuwe didactische ikonografie. Die regels waren zo streng dat ze de ontwikkeling van de kerkelijke iconografie beperkten. | Rusl | 01-90 |
| 1500 vanaf | Kreta was de officieuze bakermat van schilderijen voor de orthodoxe kerk. Veel kunstenaars vochten voor het behoud van 14e en 15e -eeuwse Byzantijnse tradities. Lokale kunstenaars zoals Michael Damaskinos namen zelfs oude Byzantijnse tradities in hun ikonen op. Zelfs onder ikonenschilders die anoniem bleven, konden weinigen weerstand bieden aan het gebruik van perspectief, clair-obscur en pastorale motieven, overgenomen uit de Italiaanse school. | Mace-donisch | 01-56 en 01-58 |
| 1500-1600 | Particuliere opdrachten om ikonen te schilderen werden talrijker en dat zorgde voor een nieuwe bloei. | Rusl | 01-90 |
| 1510 | Toen Pskov door Moskou werd geannexeerd en een grote brand in Novgorod de daar aanwezige ikonenschilders naar Moskou dwong te verhuizen was de dominante positie als ikonenschool compleet | Rusl | 01-86 |
| 1574 | Michaël Damaskinos schilderde in Venetië voor de ikonostase in de kerk van de H. Georgios enkele Kretenzische ikonen. | Westen | 02-19 |
| 1599 | Er werd een Russische vertaling gepubliceerd van een Herminia – een handboek van ikonenschilders | Serv | 01-70 |
| 1600 | In de 17e eeuw werd aan de Bulgaarse christenen door de Turken weer toestemming gegeven om kerken te bouwen en met fresco’s en ikonen te decoreren | Bulg | 02-21 |
| 1600 – 1700 | In deze eeuwen bleven de Bulgaarse ikonenschilders trouw aan de oude iconografische traditie. Ze gebruikten vastgestelde schema’s zoals ze deze in de schildersboeken, de Hermeneia, aantroffen | Bulg | 02-21 |
| 1600 – begin | Schilder Georgius Mitrofanovic brengt de Servische ikoon- en frescoschilderkunst tot ongekende bloei in het klooster van Chilandariou op Athos | Serv | 01-70 |
| 1600 – eind | De Turken waren weer in het offensief in Servië en de ikonenschilders vluchtten weg naar Srem, Slavonië en Hongarije waar ze door de Barok werden overspoeld | Serv | 01-70 |
| 1600 – tot | De meest voorkomende bekleding van de ikoon was de basma, een rand van gedreven metaal of niellowerk dat de ikoon omlijst, maar de afbeelding vrij laat. | Algem | 03-27 |
| 1600 na | De Osmanen stonden de Bulgaren toe om kerken te bouwen die gevuld werden met fresco’s en ikonen | Bulg | 01-63 |
| 1637 | Emmanuel Tzanes behoorde tot de bekende Kretenzische ikonenschilders. Hij schilderde de ikoon moeder Anna met Maria, die een bloempje in haar rechterhand houdt, als symbool van het Christuskind | Westen | 02-19 |
| 1645 – 1676 | Leefde tsaar Michael. Hij haalde westerse kunstenaars naar Rusland om zijn paleizen te decoreren. Zij stimuleerden Simon Oesjakov (een zilversmid om ikonen te gaan schilderen met westerse technieken. Hij werkte met perspectief en modelleerde zijn figuren met licht- en schaduweffecten | Rusl | 01-92 |
| 1650 rond | De Stroganov-school raakte in verval | Rusl | 01-90 |
| 1690 | De Serviërs komen in opstand tegen de Turkse overheersers. De opstand wordt door de Turken gewelddadig onderdrukt. Vele monniken vluchtten weg en een esthetisch onbelangrijke schilderkunst bleef in Servië over. | Serv | 02-23 |
| 1700 – 1800 | In Bulgarije verschenen overal ikonen. Op de muren van kerkportalen verschenen ook ikonen met afbeeldingen van Bijbelverhalen. Er kwamen ook didactische ikonen: bijv. hoe men ter communie gaat, over biechten en deugdzaam leven | Bulg | 01-67 |
| 1700 – rond | Servische ikonen waren zeer gewild in Rusland | Serv | 01-70 |
| 1700 – vanaf | Om het vervormen van het hout van de ikoon tegen te gaan komen er in Rusland op de kopse kanten (boven en onder) van de ikoon twee keerlatten die net zo dik zijn als het paneel. Zo is de tijdsdatering makkelijk te bepalen. | Rusl | 03-18 |
| 1700 sinds | Sinds de 18e eeuw geraken de Griekse ikonenschilders hoe langer hoe meer in de ban van de Italiaanse contemporaine schilderkunst. Hun werken onderscheiden zich in niets meer van de westerse wereld en daarmee houdt – althans hier – de Byzantijnse traditie op te bestaan | Byzan en Westers | 02-19 |
| 1703 | Tsaar Peter I verplaatst zijn residentie naar het westelijker gelegen St. Petersburg. De verwestersing van de ikonen werd toen erger. | Rusl | 01-92 |
| 1762 | De historicus Pajsije schreef de ‘Slavisch-Bulgaarse Geschiedenis’ en vermeldde dat er uitzonderlijk getalenteerde ikonenschilders in Bulgarije werkzaam waren die hun opleiding in Athos hadden gehad. Deze signeerden hun ikonen. Hun wegwijzer was een handgeschreven exemplaar van het Byzantijnse Herminia met de titel Erminiji. Zij schilderden op een gouden ondergrond en in heldere kleuren. Ze bedekten de ikoon met een verzilverd of verguld beslag. | Bulg | 01-63 |
| 1850 – rond | Een Russische priester Porphyrius Uspensky ontdekt vier oude ikonen van vóór 750 in het Catharinaklooster Sinaï en neemt deze mee naar Kiev | Egypte | 01-22 |
| 1850 rond | Aanpassing aan de moderne tijd hield ook in dat veel middeleeuwse ikonen uit de kerken werden verbannen en verkocht op de ‘vrije’ markt aan verzamelaars | Rusl | 01-92 |
| 1896 | Vanaf dit jaar werd een merkteken in de metaalbewerking op een ikoon gebuikt: een naar links gewend vrouwenkopje met daarin verschillende gegevens als metaalgehalte, maker enz. | Rusl | 03-27 |
| 1917 | Na de communistische revolutie maakten de autoriteiten een definitief einde aan de ikonenproductie. | Rusl | 01-92 |
| 1918 | Het laatste keurmerk in de metaalbewerking op een ikoon uit het Tsaristische tijdperk. Het vrouwenkopje werd naar rechts gedraaid | Rusl | 03-27 |
Literatuurverwijzing: eerste cijfer betreft het boek – tweede cijfer is de pagina
| 01 | De kunst van ikonen / Nigel Cawthorne / Atrium |
| 02 | Ikonen / Dra A.M. Janssens / van Dishoeck / Bussum 1966 |
| 03 | Ikonen, De antieke bibliotheek, onder redactie van Jan Pieter Glerum |