Met hart en ziel was ik 36 jaar geestelijk verzorger / r.-k. pastoraal werker in Verpleeghuis / Woonzorgcentrum Groenelaan en in het Ziekenhuis Amstelland, alle twee in Amstelveen. In die 36 jaar mocht ik honderden afscheidsvieringen leiden.
Begin september 2011 ging met (pre)pensioen. Vanaf die tijd ben ik regelmatig door Uitvaartcentrum Bouwens te Amstelveen en o. a. Uitvaartverzorging de Jong uit Amsterdam gevraagd om een afscheidsviering met een familie voor te bereiden en deze te leiden. Ik ervaar het elke keer als iets heel bijzonders, wanneer mensen mij vragen om hen daarbij te helpen. Ik doe het dan ook – en dat klinkt misschien wat vreemd – met enthousiasme en heel graag.
Het samen voorbereiden van zo’n afscheid roept bij de familie altijd vele emoties en herinneringen op. Daar is bij mij alle tijd en ruimte voor. Door die herinneringen en verhalen krijg ik een beeld van de overledene, ook al heb ik deze misschien nooit gezien of gesproken. Die sfeer van het gesprek met de familie en de verhalen die ik over de overledene hoor, probeer ik zoveel mogelijk in mijn eigen bijdrage te verwerken. De mooiste opmerking die ik een keer na een afscheid hoorde, was: ‘Goh, ik heb nooit geweten, dat u hem zó goed kende !’ Ik had deze overledene nooit gezien of gesproken, maar wist uit de verhalen van de familie hem blijkbaar goed te typeren.
Mijn vraag aan de familie is altijd: ‘Wat zou u misschien zelf willen doen?’. Meestal is er wel iemand die een stukje van het levensverhaal van de overledene op papier wil zetten. Mocht men dit liever niet zélf voorlezen, dan kan ik dit namens de schrijver doen. Wil de familie liever dat ik het hele afscheid leid, is dit geen probleem. Door mijn ervaring kan ik allerlei ideeën, suggesties, teksten en muziek aanreiken.
Maar er is natuurlijk méér mogelijk. Als je lid bent van een koor, kun je vragen of enkele koorleden iets zouden willen zingen. Samen muziek maken tijdens het afscheid (veel kleinkinderen hebben muzikale talenten) schept ook een bijzondere band. Een boekje, waarin teksten / tekeningen van de kleinkinderen / leuke anekdoten / foto’s / gedichtjes / specifieke uitspraken van de overledene staan, is eigenlijk helemaal niet zo moeilijk te maken… Door een fotopresentatie tijdens het afscheid kan men een prachtige levensloop samenstellen. Ook de uitvaartondernemer wil u daar graag bij helpen.
De familie bepaalt natuurlijk zélf de mate van ‘religiositeit’ van het afscheid. Er móet niets – dat wil zeggen: de familie én de aanwezigen ‘moeten’ zich tijdens de dienst zo prettig mogelijk voelen. Het is hún afscheid, in hún woorden en met hún symbolen: dus respectvol, verdiepend, soms met humor, persoonlijk en integer.
Via mijn bijdrage hoop ik tijdens het afscheid een goede sfeer te scheppen en – als men dit wil – enige ‘verdieping’ aan te brengen. Het afscheid van een (lief) medemens roept immers allerlei ’trage’ vragen op. ‘Waarom doet het zo’n pijn om afscheid te nemen? Wat is de zin van mijn leven? Zullen wij elkaar ooit weerzien? Ik had hem nog zoveel willen zeggen…’
De oeroude symbolen ( kaarsen, licht, gebed, water, wierook, gregoriaans, zegenen enz.) van de katholieke kerk kunnen ‘dragers van wijsheid’ zijn en tegelijkertijd een plek geven aan het onontkoombare feit dat ‘we sterrenstof zijn en tot stof zullen wederkeren’. Ik mag (als dit gewenst is) vanuit het christelijk geloof de hoop aanreiken, dat de dood niet het laatste woord heeft en dat je mag geloven, dat er een ‘land achter de horizon van ons menselijk bestaan’ is. Omdat ik vaak bijzondere ervaringen van mensen hoor / hoorde, heb ik een aantal van die verhalen uitgewerkt. Je kunt ze lezen in de map ‘Paranormale ervaringen rond het levenseinde’.
Uiteindelijk is de doelstelling van een afscheidsviering om de overledene als een ‘compleet mens’ nog eenmaal binnen de gemeenschap van medemensen te hebben. Alle verhalen die we elkaar vertellen, laten een mens zien met zijn/haar prachtige eigenschappen. Maar ook de ‘scherpe kantjes’ van iemand mogen in barmhartigheid genoemd worden. Niemand van ons is als engel geboren, toch? Op deze manier kan een afscheid ook helend voor de aanwezigen worden.
We ronden een mensenleven met elkaar af en door de verhalen te delen nemen we daar iets van mee in ons eigen leven. Is dit ook niet een vorm van ‘voortleven’?
Ik verwijs graag naar de mogelijkheid om zelf te zoeken naar inspirerende teksten, gedichten en gebeden. Het spreekt vanzelf dat de gekozen teksten altijd kunnen worden aangepast.
(Hans Dornseiffen)