In december 2023 werd in het Grafiekmagazine RAAM een artikel over mijn fascinatie van Michel gepubliceerd.
.
Michel van Overbeeke, méér dan een bijzondere etser
Hans Dornseiffen
Haarlem was in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw een eldorado voor liefhebbers van etsen. Er was een bruisende cultuur van allerlei grafische technieken. De drie meest bekende etsers zijn voor mij: Kees Okx, Anton Heyboer en Michel van Overbeeke (geboren in 1942 en overleden in 2024). Kees Okx schilderde en etste het liefst in beslotenheid in Taillefer, in Frankrijk, ook al had hij een mooi atelier in Haarlem. Anton Heyboer vertrok naar Ilpendam, maar Michel van Overbeeke is Haarlem altijd trouw gebleven. Nog steeds: want velen kennen intussen zijn kleine galerie ‘Kruis-weg68’ aan de Kruisweg, vlak bij het station. Daar heeft hij met Joke Stoute bijna maandelijks een bijzondere expositie, vaak van Haarlemse kunstenaars. Na het overlijden van Michel is de galerie gesloten.
Ruim 30 jaar geleden zag in ik de Amsterdamse Galerie (en de grafische drukkerij van Piet) Clement de ets ‘the 7th day’ van Michel. (zie boven) Ik was gefascineerd door het verhaal in de ets en kreeg meteen het gevoel dat het hier over de schepping van de wereld ging. Ik ervaar een spanning in de ets door de tegenstellingen, door kleurgebruik en symboliek. Mijn belangstelling is toen voor zijn etswerk gestart en heeft me nooit meer losgelaten. In galeries kwam ik regelmatig zijn werk tegen. Meerdere malen werd ik door galeries uitgenodigd om aanwezig te zijn bij de opening van een van de exposities van Michel. Vooral die in de galerie van Helga Hofman in Alphen aan de Rijn waren imponerend. Ik zag daar zijn veelzijdige creativiteit. En: Michel is een gewoon aardig en benaderbaar persoon.
Hij is autodidact, want als opleiding heeft hij de Grafische School in Amsterdam gedaan. Als 19-jarige haalde hij in 1962 zijn diploma op met zijn vrouw Christilde (17 jaar) en zijn zoon Manuel in de kinderwagen. Hij was de beste leerling van dat jaar. In eerste instantie dacht hij erover om in de reclamewereld te gaan werken. Dat deed hij korte tijd, maar ging zich later toeleggen op schilderen en etsen. De centrale en universele thema’s in zijn werk worden leven en dood / levensvisies / het zoeken naar de zin van het leven / liefde en seksualiteit / de schepping / licht / het lijden van de mens. In de loop van de jaren verwerkt hij deze thema’s als hij schildert, filmt en fotografeert, via zijn keramiek, brons, glas en zijn gebrandschilderd glas. Het meest bekend van dit laatste is zijn grote glasvenster in de Oude Bavo in Haarlem van 18 meter hoog en 5.80 meter breed.
Ik heb mij als het ware ‘gespecialiseerd’ in zijn etsen. Michel heeft in de periode 1965 – 2001 ongeveer 540 etsen gedrukt. 230 Ervan zitten in mijn etsenverzameling. Een paar keer per jaar maak ik mijn bureau leeg en pak uit de ladekast een stapel van zijn etsen en bekijk ze, ruik eraan en voel de drukinkt. Ik probeer de afbeelding te lezen, nieuwe dingen te zien en het verhaal van de ets te ervaren. Ik voel me dan bevoorrecht en rijk, want ik zie de ontwikkeling van zijn uitdrukkingsvorm en zijn etstechniek elk jaar groeien.
Wat in 1966 begon met kleine fantasiebeestjes, culmineert in grote thema’s als licht, lijden, persoonlijke traumaverwerking, geboorte en dood en zijn kijk op het bestaan. Ik zie dat hij ‘sterke’ perioden kent en ‘mindere’. Vooral als er crises in zijn leven komen – zoals een scheiding, de geboorte van een kind, bezoek aan een concentratiekamp, het verwerken van zijn verdrietige jeugd, een nieuwe liefde – komt er nieuwe energie in zijn etsen.
Wat mij ook bezighoudt is de ‘geloofs-taal’ in zijn werk. Zelf heb ik theologie gestudeerd en was ik werkzaam als geestelijk verzorger / pastor. Als jong volwassene had Michel al door, dat het christelijk geloof niet het antwoord op zijn levensvragen kon zijn. Hij ging op zoek naar andere levensvisies en de antwoorden die hij vond, vormen zijn kijk op het leven. Oosterse, joodse en maar ook christelijke verhalen en symbolen gebruikt hij als uitdrukkingsvorm voor wat hem bezighoudt en wat hij via zijn etsen wil vertellen. Christus aan het kruis is voor hem het symbool voor al het menselijk lijden. Acht etsen over de oudtestamentische Esther beelden een moedige vrouw uit die haar volk redt. In negen etsen brengt hij de schepping van de wereld uit Genesis samen met de tekens van de I Tjing. Dit is het Boek der Veranderingen, een klassieke tekst uit het oude China.
Omdat het decembermaand is, wil ik graag iets over zijn ets ‘de herders’ vertellen. Hij drukte deze met twee etsplaten. Ik zag hem in 2006 hangen op een veiling in Haarlem. Mijn interpretatie van de ets is natuurlijk puur persoonlijk: ieder mag er iets anders in zien. Pas toen ik de rode ster links boven zag, kwam bij mij de associatie met het kerstverhaal bovendrijven. Op zijn geheel eigen wijze wil Michel ons iets vertellen over zijn kijk op de geboorte van Jezus. Hij doet dit – zoals altijd – tekenend vanuit zijn intuïtie.
In ‘de herders’ wordt het meeste in aquatint uitgedrukt en weinig in directe tekening. Ik herken drie lagen in zijn ets-verhaal. De bovenste laag (eerste) wordt gevormd door de zes herders en de twee schapen. De twee linkse figuren zijn een herder en een herderin: de een met een hart en de ander met een vagina, als symbool van de liefde en de seksualiteit. De rode ster op de achtergrond geeft diepte aan het tafereel en wijst meteen naar beneden, waar de aandacht naartoe moet. Want centraal is de tweede laag: de ‘grot’ waarin zich ‘een kind in doeken gewikkeld’ bevindt. Er is iets aan de hand met die grot: hij heeft handen en voeten, te zien aan de tien vingers en tenen. Hij is een levend geheel.
De grot kan echter – als derde laag – ook gezien worden als een kuil, het zwarte gat, een graf. Het kruis in het graf geeft het verdriet, het lijden en de dood weer, waar elk mens een levenlang mee te maken heeft. Als je goed kijkt, zie je twee figuren. Natuurlijk mag je daar Maria en Jozef inzien, maar ook medemensen in het algemeen. Hoe fijn is het als je verdrietige zaken meemaakt en weet dat er mensen met een warm hart zijn die je willen helpen? Zoiets moet niet alleen met Kerstmis gevierd worden, maar eigenlijk tijdens het hele leven!