De doop van Jezus in de Jordaan door Johannes de Voorloper
Twee afbeeldingen van mijn bronzen reis-ikoontje ( Het ontslapen van de Moeder Gods en de Opstanding van Christus) zijn in de laatste twee Eikonikon’s gepubliceerd. De derde afbeelding die mij het meeste ontroert, heb ik voor het laatst bewaard. Het is ‘De doop van Jezus door Johannes de Voorloper in de Jordaan’.
Voor het ‘oerverhaal’ van deze gebeurtenis gaan we naar de verhalen over Jezus in de Bijbel. Het is vrij uitzonderlijk dat bij drie evangelisten tegelijk (Marcus, Lucas én Mattheüs) dit verhaal verteld wordt. Wat zou er 2000 jaar geleden toch aan die oever van de Jordaan gebeurd zijn?
Mattheüs 3; 13 – 17: ‘Toen kwam Jezus uit Galilea naar Johannes bij de Jordaan om zich door hem te laten dopen. Johannes probeerde Hem tegen te houden. Hij zei: ‘Ik zou door U gedoopt moeten worden, en U komt naar mij?’ Jezus gaf hem ten antwoord: ‘Laat nu maar, want zo behoren wij de gerechtigheid volledig te vervullen.’ Toen liet hij Hem begaan. Toen Jezus gedoopt was, kwam Hij meteen uit het water. En zie: daar opende zich de hemel voor Hem en Hij zag de Geest van God als een duif neerdalen en op Hem neerkomen. Er kwam een stem uit de hemel, die zei: ‘Dit is mijn geliefde Zoon, in wie Ik vreugde vind.’
Het verhaal van de doop van Jezus legt de nadruk op twee belangrijke christelijke geloofswaarheden: de menswording van Christus én de openbaring van de Heilige Drie-eenheid: de Vader, de Zoon en de H. Geest.
De Doop in de Jordaan is het oudste ‘onbeweeglijke’ feest, dat in de gehele christelijke kerk op 6 januari wordt gevierd.
Drie zegeningen
Dit kleine bronzen ikoontje (40 x 45 mm) is een feest van een drievoudige zegening. Laten we het van boven af bekijken.
Op de wolken gezeten zegent God de Vader – met de wereldbol in zijn hand – zijn Zoon Jezus van Nazareth. De duif als zinnebeeld van de H. Geest daalt over Jezus neer. Onder de duif is een drievoudige straaltje licht te zien. Boven het hoofd van Jezus staat in afkorting in een blokje geschreven: Jezus Christus.
Als tweede zegening volgt de zegende hand van Johannes de Voorloper die op het hoofd van Jezus rust en hem doopt. Johannes staat op de linker oever van de Jordaan, gekleed in zijn kameelharen mantel. Het lijkt wel of hij zich met zijn neergeslagen ogen eerbiedig en respectvol tot de Jezus wendt. Achter Johannes zijn gebouwen te zien: daar is de stad.
De naakte Jezus staat zo kwetsbaar in het golvende water van de Jordaan. In tijden dat mensen wat preutser waren kreeg Jezus een lendendoek om. Jezus kijkt naar beneden. Zijn rechterhand is de derde zegenende hand op de ikoon. Waar kijkt hij eigenlijk naar?
Een derde zegende hand
Wie of wat zegent Hij? Het lijken wel twee bekjes van jonge vogels of van twee vissen. Maar dat lijkt me onwaarschijnlijk, omdat zoiets nergens op andere ikonen met dit thema is te zien. Er bestaan wel ikonen met in het donkere water van de Jordaan één of twee kleine figuren: een man als zinnebeeld van de stroom van het water van de rivier en een vrouw als zinnebeeld van de zee. In het St. Catharinaklooster in de Sinaïwoestijn is een afbeelding van de doop van Jezus te vinden dat aan het einde van de 12e eeuw is geschilderd. Jezus zegent er een man met een rode doek om zijn lende in het water. De man houdt een kruik vast waaruit water stroomt.
Deze figuurtjes gaan waarschijnlijk terug tot een mythologische overlevering waarin de chaos van vóór de schepping wordt overheerst door een zeemonster die in de Bijbel Leviathan wordt genoemd. Al het leven op aarde is verbonden aan water. Zonder water is er immers geen leven. Mogelijk zegent Jezus deze figuurtjes als representanten van de schepping van het levenbrengend water. Door hen te zegenen, zegent Hij het leven op aarde – en dus ook ons.
Rechts van Jezus staan drie engelen. De voorste staat met een doek klaar om deze aan te reiken als Jezus uit het water komt. Op de reis-ikoon is niet goed te zien of de engel zijn hand onder of bovenop de doek heeft. Onder de doek zou – zoals bij de Byzantijnse keizer gebruikelijk was – een teken van eerbied naar Jezus zijn. De hand is in gebedshouding. De achterste engel kijkt naar boven, naar God de Vader en doet ons voor, wat wij zouden moeten doen: opzien naar de Vader.
Een naakte en kwetsbare Jezus die zich in het water onderdompelt om mens te zijn, zoals ieder van ons dat is. Dat kan alleen als je gezegend wordt en zelf tot zegen wilt zijn.