Michel van Overbeeke

Eigenlijk doe je Michel van Overbeeke (Den Haag, 1942) tekort door één facet (namelijk zijn etsen) van zijn fonkelend kunstzinnige oeuvre te belichten. Al vanaf het begin van de 60er jaren van de vorige eeuw is hij op praktisch alle vlakken van de kunst actief.

Ik som een aantal – door hem gebezigde – disciplines op: aquarel, ets, litho, zeefdruk, olieverf, gemengde technieken, video, fotografie, glas, brons, keramiek, ontwerpen van tatoeages, ontwerpen van de lampen in het Provinciehuis in Haarlem en glas-in-loodramen in kerken (bijv. in de Oude Bavo in Haarlem met een raam van 18 x 5,8 m). Hij ontwierp ook de ramen van het stiltecentrum in een nieuw ziekenhuis in Amersfoort.

In dit onderdeel op mijn website zal ik specifiek over zijn etsen (soms in combinatie met lithografie) schrijven. Ik weet dat hij minimaal één pure litho heeft gemaakt en het aantal zeefdrukken van hem is op één hand te tellen.

Nadat Michel van Overbeeke de Amsterdamse Grafische School had gevolgd, is hij als autodidact via de reclamewereld in de kunst terecht gekomen. Hij maakte vanaf 1966 een snel leerproces door en binnen een jaar had hij de fijne kneepjes van de ets- en de lithodruk geleerd.

Michel is etsen blijven drukken tot ongeveer 2001. De daarna gedrukte etsen / etsjes gebruikte hij vooral in zijn schilderijen / multi-media.

In mei 2015 heeft Michel zijn kunsthandel ‘KRUIS-WEG68’ geopend aan de Kruisweg 68 in Haarlem, ongeveer 300 meter van het Centraal Station. Je kunt daar kunst van Michel zelf en van bevriende kunstenaars zien en kopen. Michel verkoopt er ook zijn etsen en voorwerpen van glas die hij heeft gemaakt. De galerie is in hetzelfde pand als waar hij in de vijftiger jaren van de vorige eeuw is opgegroeid.

Na het overlijden van Michel op 24 juni 2024 is de galerie gesloten.

  9 april 2016: Michel bij de opening van  zijn tentoonstelling ‘The last Supper’  in het Stedelijk Museum Kampen.

Waarom vind ik het etswerk van Michel zo fascinerend?

Je blijft je namelijk verbazen over zijn verbeeldingskracht en vakmanschap.

Als autodidact start hij aan het begin van de zestiger jaren van de vorige eeuw zijn eerste etsjes te drukken: eerst nog voor zichzelf, niet voor de verkoop. Vanaf 1966 verkoopt hij zijn eerste etsen. Binnen enkele jaren toont hij zijn meesterschap door een duizelingwekkende ontwikkeling in zijn vakmanschap en zijn creativiteit. Na vijf jaar gebruikt hij soms voor één ets drie verschillende etsplaten en twee lithostenen. Al die vijf afdrukplaten worden over elkaar afgedrukt tot één print! De compexiteit én de gelaagdheid van de ets worden daardoor als een boek waarin verschillende stijlen door elkaar heen geweven worden: verrassend en boeiend: vooral ook, omdat de etsen die hij in een periode van een kleine 40 jaar heeft gemaakt, voortdurend van thema en techniek veranderen.

In 1993 kocht ik mijn eerste ets  (’the 7th day/house – uit 1992) van Michel in Jaski-galerie in Amsterdam en ik was meteen gefascineerd door zijn ‘verhaal’ in de ets.

Wat mij bij de etsen van Michel in het bijzonder boeit, is zijn zoeken naar een ‘verbeelding’ van ‘levensvisie en levenswijsheid’ in het algemeen. Hij is op een creatieve en volstrekt eigen manier bezig met de ’trage vragen’ van het leven: wie ben ik / waar kom ik vandaan / wat zijn de grote verhalen van het menselijk leven / is er een leven na dit leven / wat stellen menselijke relaties eigenlijk voor / wat is liefde / enz.

Van huis uit was hij hervormd opgevoed, maar hij had al snel door dat hij hierdoor niet geïnspireerd werd. Via Oosterse filosofie en door veel over verschillende godsdiensten te lezen en te praten komt er een verbreding van zijn levensvisie. Persoonlijke levenservaringen (de kanker, de verzorging en de dood van zijn vader, de dood van zijn schoonmoeder, een tocht door India, de geboorte van zijn dochter Eva en een bezoek aan een concentratiekamp in de buurt van Auschwitz) komen op indringende wijze terug in zijn etsen. Vooral het bezoek aan een concentratiekamp én een emotionele periode in zijn leven betekenen rond 1983 / 1985 een sterke verandering in zijn grafiek. Michel zelf zegt daarover: “Ik zou een lezing in dat concentratiekamp houden. Bij de ingang van dat kamp loop je onder een grote steen door en kom je bij een kom waarin de asresten van de vermoorden liggen. De sfeer overweldigde me dusdanig, dat ik van mijn lezing geen woord meer kon zeggen en op die emotionele plek alleen maar kon huilen.”

Hoewel Michel rond de 540 verschillende etsen heeft gedrukt, vervelen ze nooit en lijkt er niet één op een ander.

Waarschijnlijk komt dit, doordat Michel allerlei technieken op ‘de ets’ loslaat. Ik noem een paar van deze technieken: aquatint, lithotechniek, het opbrengen van bladgoud, het werken met series etsen die teruggaan op één thema, het afdrukken van stengels van planten en kant die hij door de zachte beschermende afdek-laag van de te bewerken ets drukt, grote vegen met zuur op de etsplaat, kleine tekeningentjes in de marge van de ets, het krassen met de achterkant van een kwast op de etsplaat, enz.: al die technieken zie je terug. In de serie ‘de 8e dag’ kleurt hij de etsen o.a. met vet- en pastelkrijt in.

De belangrijkste techniek die hij nà 1984 gaat hanteren, is het inschilderen / intekenen / inkleuren van de ets. Elke ets wordt daardoor een unicum. Vanaf dat jaar schildert hij éérst de kleur op de etsplaat, vóór hij deze door de pers draait. In de jaren daarna kleurt hij de in-zwart-afgedrukte ets met verschillende materialen in.

Ik ken geen Nederlandse graficus die zó divers en zó creatief met de etstechniek is omgegaan!

In 2015 heeft Michel al zijn etsen gefotografeerd – mogelijk worden ze ooit op internet geplaatst.

Af en toe kom je totaal onverwacht een ‘juweeltje’ van een ets van hem tegen.

Soms sturen mensen mij een foto van hun ets van Michel die ik niet ken en die soms een heel nieuw thema van zijn etswerk laat zien. Vaak vraagt men mij ook om informatie over de symboliek, de waarde enz. Ik vind dit altijd bijzonder leuk – en óók voor mij leerzaam.

1984 – portrait of faith VI – dezelfde ets is verschillend ingeschilderd

Grote projecten / series van etsen

Michel van Overbeeke heeft meerdere series etsen als één geheel uitgegeven, bijvoorbeeld in een cassette / kistje.

• De I Tjing-serie in 1972 – in een houten kist met glas ervoor zitten 9 prenten die wisselend als eerste getoond kunnen worden.
• De serie ‘leven geven’ in 1975 – in een houten kistje zitten 13 prenten. Met uitzondering van de titel-ets heeft iedere afbeelding/tekening een pendant in de vorm van een tekstprent.
• De serie ‘Esther’ in 1978 – een serie van 9 etsen verbeeldt het verhaal van Esther. De etsen worden gepresenteerd in een plexiglas cassette.
• De serie ‘de 8e dag’ in 1988, een serie van 9 prenten in een zwart kistje met een glasplaat. Je hangt het kistje op en kunt de prenten wisselen.
• Een kistje waarop een ets ‘love curtain’ (afgedrukt op katoen) als een gordijntje uitgerold kan worden met erop twee bronzen voorwerpen in 1992.
• Een kistje met een glasplaat waarin vier etsjes ‘knossos’ en enkele bronzen voorwerpjes in 1993.
• Een kistje waaruit de ets ‘golden hand’ (op katoen afgedrukt) als een gordijntje uitgerold kan worden.

Van sommige series drukte Michel 100 exemplaren af. Hij had daarbij vaak de hulp van een assistent(e).

Graag verwijs ik naar zijn website voor meer informatie: www.michelvanoverbeeke.nl

Een aantal van zijn prachtige etsen

Hieronder staan etsen die inzicht kunnen geven in zijn vakmanschap en creativiteit.  Mijn commentaar ernaast heeft absoluut niet de bedoeling om de ets te ‘verklaren’ of te ‘begrijpen’.  Iedere beschouwer ‘leest’ / bekijkt immers de ets op zijn / haar eigen manier. Een goede ets is als een spannend boek: je ontdekt steeds nieuwe dingen en je kunt het boek zo vaak lezen als je zelf wilt.

Ik moet de kijker nog wel even waarschuwen: elke ets moet je eigenlijk voor je hebben liggen, want op de kleine afbeeldingen hieronder komen de details niet tot hun recht! Er valt zóveel te zien en te ontdekken, te ruiken en te voelen op een echte ets!

Voor meer praktische informatie zoals grootte, oplage, enz.: zie het eerste hoofdstuk ‘Mijn verzameling etsen’ waarin op jaar van drukken ruim 200 van zijn etsen uit mijn verzameling zijn afgedrukt.

Dit is een van de eerste etsen die Michel drukte. Dit is no. 3/10, wat betekent dat dit de derde ets is van de tien die hij met deze afbeelding geperst heeft. Zijn ondertekening is nog de M, de F en de O over elkaar geschreven.

Hij heeft deze ets tweemaal op elkaar afgedrukt: eerst in zwart en daarna in groen/geel. In een jaar is zijn etstechniek enorm vooruitgegaan. Hij maakt prachtig gebruik van aquatint, die diepte en leven in de ets aanbrengt. Zijn ’tekentaal’ wordt duidelijk – zijn eigen ‘handschrift’ als etser / kunstenaar is geboren. Zijn ondertekening is nu als ‘Michel. F. van Overbeeke’ in potlood geschreven.

  1970 — ‘Gen. 1,25’  — 17 / 21 — 70 x 50 cm

(God maakte de wilde beesten op het land, soort na soort, de tamme dieren, soort na soort, en alles wat over de grond kruipt, soort na soort. En God zag dat het goed was). Voor deze ets / litho gebruikte Michel van Overbeeke twee etsplaten en drie lithostenen die hij tot één afdruk maakte: een meesterdrukker! Na een paar jaar verruilde Michel de lithostenen voor aluminium platen: die waren tenminste wel te tillen.

In 1972 bracht Michel van Overbeeke een houten cassette met negen etsen met aquatint en litho uit: ‘I Tjing’. In de eikenhouten cassette zat een glasplaat zodat je regelmatig een andere ets achter het glas kon plaatsen: een wisselende tentoonstelling, dus. Deze ets heet: I Tjing KEN. (3e dag, scheiding zee aarde).

  1973 — ‘once we shall meet again’

In deze jaren is Michel sterk met de dood bezig. Zou er een leven na dit leven zijn? Twee treurende ‘vogels’ bij een gat in de grond – twee vogels die samen omhoog vliegen – daarboven een luchtballon met onbekende inhoud (loze kleding / een foetus / de ziel?), geëscorteerd door vogels – een zwevende geest van een overleden mens – en tenslotte een vliegend tapijt met een soort menselijke foetus – en deze vliegt weg over de groene muur van de grazige weiden (?).  Ondertussen is het gras bij het gat in de grond (de aarde) vol leven.

1974 — ‘waiting’

Wat een heerlijke ets! Humor! Wachtend op een bankje tot Magere Hein langskomt. De levende stad op de achtergrond speelt geen rol meer in het leven van dit uitgebluste echtpaar. Het lachebekje van de bank – achter de man – heeft er nog wel lol in.

Michel heeft vlak voordat hij deze ets maakte, een serie van 13 kleine etsjes (12 x 12 cm) gedrukt met de titel ‘leven geven’. Het is een van zijn hoofdthema’s deze jaren. Opvallend zijn de grote letters in zijn ets, waartussen allerlei tekentjes staan. De (bijzonder fijn getekende) ets ligt de vruchtbaarheid als het ware in volle glorie te wachten. De mannen zijn op komst en de torens van het dorp op de achtergrond zijn als penissen. Het veld zelf is vol leven.

Boven in de hemelsblauwe lucht zit een Oosters figuur in Boedhahouding en eronder staan woorden als ‘meditate’ en ‘heilige geest come’.

Het eerste wat opvalt, is dat Michel bijzonder grote etsen in deze jaren maakt. Ze zijn fris van kleur en vol van geheimzinnige verhalen: ‘mijn huizen zullen uitpuilen van eenzaamheid gesprongen ruiten weerspiegelen oprecht verdriet boordevol verlaten kamers’. Het lijkt op een ontvluchten van het huis van de dood (bovenaan) en een gaan naar een huis waar twee geliefden in elkaars armen liggen.

De ets is hier zeker als een boek met vele hoofdstukken.

Derde ets van een serie van acht etsen over het boek ‘Esther’ uit de Bijbel. Gefascineerd door het verhaal over Esther (hoe één moedige vrouw een heel volk kan redden) etst Michel van Overbeeke op een kleurrijke manier dit hele verhaal. Uiteraard zitten er allerlei beeldelementen van de afgelopen jaren in deze serie etsen verwerkt: een bewegings-cirkel, macht, seksualiteit, lijden, leven tussen de grassprieten, zon en maan, yin en yang en geheim gefluisterde woorden, zoals onder de ets staat geschreven “o god wanneer we eenmaal teruggekomen zijn op ons verhaal van lang geleden ontmoeten we onszelf in u”.

Een ets ‘vol dood en leven’. Daar waar het leven wordt gevierd – in bed – verdwijnt de gedeeltelijke mummie van de dood. Tekst onderaan: ‘vol leven — zullen je dromen zijn — vol dood je leven  — vol liefde je dood’

Kerstmis – dit is een van de meest boeiende afbeeldingen die ik van de geboorte van Jezus in Bethlehem ken. Het kind ‘in doeken gewikkeld’ ligt in een huis / grot / graf? Houd je de ets tegen het licht dan zie je vaag een afbeelding van Maria en Jozef. Bovenaan de herders en hun schapen. Links boven de rode (vallende) ster van Bethlehem. Eigenlijk is er nauwelijks met een etsstift gewerkt. de meeste afbeeldingen worden via aquatint gevormd.

Negen etsen in een zwart gelakt kistje. De ets drukte Michel in het zwart en vervolgens schilderde hij ze in én- dat is vrij bijzonder – kleurde hij ze verder in met pastelkrijt. Elke ets werd – zoals vaak – een unicum. Ik kijk dagelijks naar deze etsen, maar probeer nog steeds de beeldtaal te begrijpen…

Het fel blauwe vierkant in het midden trekt meteen de aandacht. het lijkt wel of daar de spanning wordt verbeeld van de twee onderliggende figuren: zijn het man en vrouw of misschien iets heel anders? Niet zichtbaar op deze foto is het goud waarin het geel-roze ovaal zich bevindt. Goud als het symbool van het koninklijke / het goddelijke / het licht.

Ik heb maar steeds het idee dat deze ets gaat over de schepping van de wereld. De zevende dag: de rustdag waarop God zag dat ‘het goed was’. Licht en donker, zon en maan, het kind in de schoot van de vrouw, de regenboog, het groen van de bomen en de planten en God die in het middenhuis (boven de twee figuren) in het goud aanwezig is. Dat goud is helaas niet op deze foto te zien.

Deze kleine ets is uit de gedichtenbundel ‘Het huis en de bomen’ van Jelle Pijpers. Drie verschillende etsjes van Michel verschenen in deze bundel – in elk boekje één. In de gedichtenbundel ‘In Zichzelf’ van Rutger Kopland staan zelfs twee kleine etsjes van 10 x 10 cm.

Voor de ‘Uljee-Group’ drukte Michel van Overbeeke deze ets als een relatiegeschenk.

Michel werkte in de 90er jaren voor meer bedrijven. Voor de Hiltermann Groep (lease-auto’s) drukte hij in 1996 negen etsen. Wanneer je als klant een geïnteresseerde relatie aanbracht, dan kon je zo’n ets ‘verdienen’.